न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?
राजेन मानन्धर
निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिवर्तन जुयाः येँ सम्पूर्ण नेपाःया राजधानी जुल अले थनया कान्तिपुर दरवार लागा देय्या हरेक राजनीतिक, धार्मिक व साँस्कृतिक परिवर्तनया ध्वजाबाहक जुल । थनिं ९० दँ न्ह्यः तःभुखाचं येँया पाक्व लागा क्षतविक्षत जूगु मौकाय् अबलय्या शौकिन शासकं युरोपया गुगुं तबालागु लँया किपा स्वयाः थन अज्याःगु हे किसि जुइगु लँ दयेका जुद्धसतक दयेकल । व हे लँ थौं न्युरोड, नयाँ सडक वा न्हूसतक जुल, गुगु थौं येँ वा स्वनिगः जक मखु नेपाःया हे दकलय् तःधंगु बजार लागा जुयाः झीगु न्ह्यःने धस्वानाच्वंगु दु ।
स्वनिगःया आदिबासी नेवाःतय्गु भाग्य धायेला दुर्भाग्य धाये थ्व स्वनिगःया अधिपनि उपिं नेवाः जुयाबिल । बजाः जुल कि मनूत गुलजार जुइगु स्वभाविक जुल । न्हापांनिसें असंया ब्यापारय् हालिमुहालि यानाच्वंपिं नेवाःतय्त हानं मेगु बजार लागा चकन । आर्थिक क्रियाकलाप जल, सरकारयात कर म्हयेगु थाय् नं जुल । थ्व लागा महाबू, दुगंबहि, तेबाहा, स्वंगःथां, खिचापुखू, भुलां, पुलांभंसा, न्हूसां निसें वतु वंघःतक छस्वा जुल । नेवाःतय्गु ब्यापारय् ल्हाः हानं न्ह्यात । ईया घःचाः चाः चाःहिउहिउं नेवाःतय्सं थम्हं बनेज्या यायेगु त्वःताः बालं बियाहल । स्थानीय मनूतयसं पसः मतःगु हे ला मखु, अथेसां थ्व थाय् देय्या दक्व जिल्लायापिं मनूतय्गु ब्यापार यायेगु थाय् जुयावन । उखे नेवाःतय् थःगु छेँया बाः वयाच्वन । बरु थः हे मच्वँसें, पुलांगु शहरं पिने छेँ दनाः च्वनाःसां थ्व थाय् बालं बियाच्वन । देय्या आर्थिक कारोबारया केन्द्र थुकियात दयेकेत नेवाःतय्गु थ्व छखें योगदान हे धायेमाः ।
ब्यापार जुलकि मनूत म्वः म्वः जुइगु स्वभाविक हे जुल । ब्यापार धइगु न्हापा थें उखे त्वालय् थुखे त्वालय् च्वंपिं जक न्याः वइगु मखुत । आः स्वनिगलय् थ्यं मथ्यं ४० लाख मनूतय्गु बसोबास दु धासेंलि, थन भुइजःसि निसें नागढुंगा तक येँ धकाः धासेंलि उमित माःगु हरेक मालताल उपलब्ध जुइगु थाय् न्हूसतक लागा जुइगु हे जुल । थुकथं पुलांगु न्हूसतकया भूमिका तब्या जुसेंलि थन मनूत नं उकथं हे वइ । अले न्हापाथें बसय् छकः च्वनाः जक थन वयाः न्हिछि बिकाः वनीगु थज्याःगु शहर थ्व मखुत । राजधानी तःताकथं विकास जूसां सार्वजनिक यातायातया हविगत आःनं सन्तोषजनक मजूनि, सनिलय् सञ्चयकोष भवन न्ह्यःने दनाच्वनीपिं मनूत स्वयाः नं थथे धायेफु । अथे जुसेंलि ईया माग कथं मनूतय्सं व्यक्तिगत प्रयोजनया लागि थम्हं फुथें मोटरसाइकल वा कार न्यानाः ब्यापार व्यवसाय वा जीवन यापन यायेमाःगु थौं स्वनिगःया बाध्यता जुइधुंकल ।
स्वनिगः शहरीकरण जुयावःलिसे थन थी थी थासं विज्ञत बुयावल । व यायेजिउ व यायेमजिउ धइगु नियमत दयेकाहल । स्वनिगय् छगू अजबगु नीति व बझाइ तयार जुल — सबारी साधन यः तर पार्किङ मयः । छिं सिउला ? स्वनिगलय् जक झिगु लाख धयाथें साइकल मोटरसाइकलत दु । आः धयादिसँ, पलाः पतिकं कर कायेसःम्ह सरकारं उलिमछि मोटरसाइकलयात गन गुगु थासय् पार्किङया व्यवस्था यानाबिउगु दु ? आःतक ला मनूतय्सं थःम्ह जिउ जिउथाय् हे यानावयाच्वंगु दु, अले थ्व सरकारया ज्या मखु, न्याःम्हस्यां खल्तिइ तयेसां ति, बइगलय् तय्सां ति धइगु हे भाष्य तयार यानातःगु दु, अले थनया स्थानीयबासीं नं थुकियात सहज कथं हे स्वीकार यानातःगु दु ।
आः न्हूसतकया खँय् वये । नकतिनि हे अकस्मात येँ महानगरपालिकां न्हूसतक लागाय् वंघः, विशालबजार, धर्मपथ, पाक्व, खिचापुखू, दुगंबहि, तेबाहाः पिने पार्किङ निषेध यानाबिल । आः थन वयाः सामान न्यायेत पुलांगु बसपार्कय् दयेकाच्वंगु भ्यु टावलय् कार वा मोटरसाइकल दिकाः २० मिनेट न्यासिवयाः जक न्यायेदइगु जुल । व हे थासय् नं ७०० जक मोटरसाइकलयात थाय् बिइगु धाल जब कि अन न्हियान्हिथं निद्वः स्वयाः यक्व मोटरसाइकलत तयेमाः ।
कमसेकम बालेन साह मेयरया रुपय् त्यायेवं थन छपुचः मनूत बालेनं न्ह्यागु याःसां बांलाः धायेत जक सक्रिय जुयाच्वंगु सकस्यां खं । उमिगु ज्या बांलाःगु छुं जुलकि बालेनं याःगु धायेगु, बालेनं याःसां मयाःसां बालेनं याःगु बांलाः, मयाः धालकि यानाच्वंगु वा याइ धायेगु, अले उलि नं धाये मछिन कि पुलांपिं मेयरपिन्सं याःगु दुला ? धकाः व्यंग्य यायेगु जक जुयाच्वन । अप्वः धयाथें सामाजिक सञ्जालय् खनेदइपिं अले निश्चित अनलाइन पत्रकारितायानाच्वंपिं उपिं गुलिखे नेपालं पिने च्वंपिं व मेपिं जिल्लां पिने च्वंपिं वा गैर नेवाःत धकाः यचुक सिइदु । थम्हं थःगु जिल्लाय् विकास यायेमफुपिं, मखंपिं वा अथे यायेगु स्वयाः थन स्वनिगलय् वयाः सत्ताया सहारा कयाः वा ठगी जालझेल यानाः याकनं तःमि जुइत लालायित छगू जनसमुदाय थन हे च्वनाः नं थनया विकास, थनया मौकिता व थनया आदिबासी जनता खनाः ईष्र्यां ह्वानाह्वाना च्यानाच्वंगु दक्वस्यां अनुभव हे यानाच्वंगु जुइमाः । उमि नुगः मूगुया थ्व छगू शिलतता बिइगु वासः थें जुल । थन पार्किङ निषेध यायेवं उमिसं थुकियात तसकं बांलाःगु ज्या धकाः च्वछात । आः न्हू सतक अमेरिका वा सिंगापुरथें च्व धकाः नं धयाहल । नेपालबन्द थें उजाडगु न्हूसतकया फोटोयात तःधंगु मिडिया, अनलाइन व सामाजिक सञ्जालय् तकसं च्वछायाः प्रस्तुत यात ।
जि थम्हं पेरिस, फ्रेन्कफर्ट, टोकियो, दिल्ली निसें बनारस कत स्वयेधुन । संसारया दक्व शहरया बजारयात छगू हे मापदण्डय् तयाः स्वयेगु पायछि जुइमखु । न्हूसतक बजार लागा धइगु सुं आर्किटेक्ट वा शहरी विकास विज्ञं भ्वँतय् डिजाइन यानाः दयेकूगु शपिङ मल मखु, थ्व ला वंगु ५० दँनिसें ईया तःगु चरणलिसें यानास्वयाः गथे जिल अथे (ट्रायल एण्ड इरर) विकास जूगु थाय् खः । थ्व आवासीय व ब्यापारिक भवन नितां ल्वाकज्याःगु छगू ज्वःमदूगु बस्ती खः । अथे हे थ्व धइगु तसकं सम्पन्न मनूत वयाः न्याइगु लक्जरी वा ब्राण्डेड सामानया बजार नं मखु गन पार्किङ लगायतया अत्याधुनिक सुविधा दयाच्वनी । थन वइपिं धइपिं मध्यम वर्गीय मनूत अप्वःधयाथें मेमेगु आवासीय क्षेत्रं उमिगु बांलाःगु धायेगु मध्यम स्तरया वसः वसजा व विद्युतीय उपकरण मोलतोल यानाः मातूमालाः न्यायेगु छगू न्हूगु परम्परागत पसःया समुह खः । थज्याःथाय् अमेरिका वा जापान स्वयावयाः अन थज्याःगु कथं विकास याये धकाः थौं वयाः छुं यायेफइगु वा जुइगु नं मखु ।
थ्व समस्या पार्किङया हे जक नं मखु । यदि महानगरयात न्हूसतकया ब्यापारीतय्गु कर माःगु हे खःसा अन छुं कथंया व्यवस्था यानाबिइमाःगु नं वयागु जिम्मेबारी खः । वं थःगु धकाः धर्मपथय् दयेकाच्वंगु भवनय् हे पार्किङया व्यवस्था मदु, उकियात जक मल्टीस्टोरी पार्किङ भवन दयेकूसा दक्व समस्या अन हे समाधान जुइगु । अथे हे अनया मेगु सरकारी स्वामित्वया आर्मिया विजनेश कम्पेक्सयात नं पाकिङया भवन दयेकूसां गाःगु खः । तर महानगरयाके उलि यायेगु हैसियत खनेमन्त । मेखे येँ महानगरपालिकां बँपसः हटेयाये फयाच्वंगु मदु । बँ पसःतइपिं दक्व गैरनेवाःत जुयाः अले उपिं दक्व संगठित जुयाः महानगरपालिका उमिगु न्ह्यःने पुलिं चुइत बाध्य जुयाच्वंगु दु । तर पार्किङ हटेयानाः थनया बजार सुकाछ्वयेत धाःसा महानगर तत्पर खनेदु ।
उकिं थन पार्किङ हटे यायेगु धइगु जानाजानी गुलजार जुयाच्वंगु छगू बजारयात बुलुहुँ हत्या यायेगु खः ।थौं कन्हय् गजब गजबु तर्क न्ह्यब्वयाच्वंगु दु । तर न्ह्याम्हस्यां न्ह्यागु धाःसां थनया बजाः सुनावनीगु निश्चित दु । थ्व खँ स्थानीय नेवाःतय्गु पसः चले मजुइगु, छेँथुवाःतय् बालं च्वंमदइगु जक मखु, थन थी थी जिल्लां ज्या यानाः नये धकाः बाः पुलाः पसःतइपिनिगु लागि तकं असरय् लानाः अन्ततः पसः त्वःताः वनेगमालीगु ई वःगु दु ।
थ्व येँ व्यवस्थित यायेमाःगु थाय् न्हू सतक जक खःला ? थ्व न्ह्यसः थन दं वइ । आः येँया ब्यापारिक केन्द्र धकाः बौद्ध, चाबहिल, बानेश्वर, महाराजगंज, सिनामंगल, बल्खु, कलंकी आदि थासय् नं विकसित जुयावयाच्वंगु दु । अन गथे च्वं ले पार्किङया अवस्था धायेबलय् मूलँपु बाहेक दुने दुनेया अवस्था अथे हे खः । अनया ब्यापारीतय्सं गन गथे जिल अथे व्यवस्था यानाः हे बजार चलेजुयाच्वंगु दु । अले थ्व आक्रमण न्हूसतय् जक छाय् ले ? थज्याःगु नियम नेवाः बस्तीइ जक छाय् लागु याइगु ? थुखेपाखे झीगु ध्यान गंभीर कथं वनेमाःगु दु । खँ लःथें यचुक सिइ दु, थौं कन्हे मेमेगु थासय्या बजार गैर नेवाःतय्गु छेँ दुथाय् विकास जुयावयाच्वंगु दु, अले न्हूसतकय् अधिकांश छेँथुवाः आःनं नेवाःत हे तिनि । मेपिनि न्हूसतकया बजार सखाप यायेखन धाःसा थःगु बजार गुलजार जुइ धइगु रणनीति कयाच्वंगु खनेदु । अथे हे जुयाः थ्व पार्किङ मदयेकाः थन बजार खाली यानाः उखे उखेया बजारयात झःझःधायेकत उमिसं स्वयाच्वंगु दु ।
अले, थनया अवस्था झन् थुथाय् नाजुक जुयाबिइ कि न्हूसतकय् पार्किङ हटेयायेवं नेवाःत स्वयम् हे विभाजित खनेदत — छथ्वः पार्किङ हटेयाये मजिउ, बजार सुनावनी धाइपिं । अले मेथ्वः पार्किङ हटेयायेमाः, २० मिनेट न्यासि वयाः नं सामान न्याः हे वइ धाइपिं । थुकिया आगं खँ धइगु पार्किङया शुल्क धइगु सिइदत । पायछि थायमदुइ त्वाःछेँ थुंबलय् नेवाःत विभाजित थें थन नं न्हापा पार्किङया शुल्कय् थःगु भाग मथ्याःपिं तर उकिइ मिखा तयाच्वंपिं छथ्वः नेवाःत उगु पार्किङय् पारदर्शिता मजू धइगु त्वह तयाः थन पार्किङ निषेध यागुलिइ लयतयाच्वंगु खःला थें च्वं । खतुं व पार्किङया ध्यबा गन वनी, गुलि वनी धइगुया बांलाक ल्याःचाः सुयाकें दूगु थें मच्वं । अथेसां थुकथं थःगु सरोकारया विषयय् थःगु नीजि स्वार्थय् तक्यनाः समर्थन वा विरोध यायेगु पहलं समस्त नेवाःतय्त हे झ्वाकलय् थुनीगु निश्चित दु ।
अथे जुयाः स्थानीय जनप्रतिनिधि, क्लब व मेमेगु सामाजिक संस्था इत्यादिया मंकाः ग्वसालं दक्वसित समेटेयानाः न्हूकथं व्यवस्थित पार्किङ व्यवस्थापन यायेमाःगु खनेदत । समस्या पार्किङ शुल्क हे खःसा आः हानं पार्किङ ठेक्का बिइबलय् पारदर्शित अपनेयानाः सकसितं भाग थ्याइगु कथं हानं व्यवस्था याःसा हे जक थ्व समस्या ज्यनावनी, स्थानीय मनूत व अन पसः तयाः जीविका चलेयायेमाःपिं कसलें त्याइ, हानं न्हूसतक गुलजार जुइ । मखुसा गन गन नेवाःतय्सं बजार तयाः देय्या अर्थतन्त्रयात बः बिउगु दु, अन अन थुकथं हे आक्रमण जुयाच्वनी, न्हूसतक हानं भीमफेदी, बन्दीपुर वा तानसेन थें मृत शहर जुइ । थ्व खँय् सकस्यां गंभीर जुयाः बिचाः याये ।
Published in Lahana Weekly 2024 01 30
