स्थानीय निर्वाचन व येँया भविष्य

राजेन मानन्धर
स्थानीय निर्वाचन जुइत्यंगु दु । यक्व दिन म्वाःल न्यादँया लागि राजधानी शहर येँया भविष्य निर्धारण जुइत । भिंम्ह मभिंम्ह, झीत भिंकीम्ह स्यंकीम्ह न्ह्याम्ह जूसा त्यानावःम्हसित स्वीकार यायेगु झीगु बाध्यता अले कर्तव्य नं । झी थौं थज्याःगु जोखिमपूर्ण इलय् दनाच्वनागु दु ।

येँ झीगु खः, झीगु निद्वःदँ पुलांगु सभ्यतां छाय्पियातःगु सुन्दर नगर खः । गुगुंइलय् एशियाया हे छगू समुन्नत देय् धायेका च्वनागु येँ थौ विश्वया हे प्रदुषित, अव्यवस्थित व अझ भ्रष्ट नगर जुयाबिल । थ्व दक्व परिवर्तनयात झीसं मूक दर्शक हे जुयाः जक स्वयाच्वना । देय्यात लँ क्यनीगु गुलि नं ततःधंगु राजनीतिक परिवर्तन झीगु हे येँया सतकं जुइ तर झी उकिइ दुमथ्याः । मेपिं करोडौं ध्यबा उखेथुखे यायेत वइ, झी मेय् छम्ह मबिल धकाः जक ल्वाना, तर राजनीतिक अधिकारया लागि झी न्ह्याबलें पिने । थनया परिवर्तन, व्यवस्थापन, संरक्षण व विकासय् झीगु सरोकार स्वामित्व व दायीत्व ग्व ?

आप्रवासन थनया मू समस्या खः । झीसं खंक खंक झीगु धयाच्वनागु येँया प्यब्वय् स्वब्व पिनें वःपिनिगु जुइधुंकल । अपवाद बाहेक व उमिसं काःगु मखु झीसं बियागु खः । खायुगु सत्य थ्व हे खः । झीसं द्वःबद्व दांया लागि झीसं झी मांयात मिया, अस्तीत्व न्हंका । आः पिनें वःपिन्सं झीत क्वत्यल धकाः ख्वयां छु याये ?

थनया स्वबासी नेवाःत व पिनें वःपिं आप्रवासीत धाइपिं छुचुं व चिकं थें खः, न्ह्याक्व चाकुक भासन याःसां छता जुइफइ हे मखु, थुलि धायेगुयात यथार्थया धरातलय् नश्लवादी वा जेनोफोबिक धाइमखु । उमिगु सोच, आवश्यकता, उद्देश्य अले जीवनशैली दक्व दक्व हे पाः । पाःसां पाः तकं धाये मसःपिं झी । पिनें वःपिन्त झीसं थः दयेकेगु मस्वयागु नं मखु । राजनीतिक शेल्टर धकाः छेँय् तयाः नका, त्वंका, म्ह्याय् बिया, छेँबुँ बिया, लँ बिया, द्यःगः बिया, मसां बिया, जात्रा पर्व बिया, झीगु धुकूया ताःचा हे बिया । अय् नं मगात । पतिंचा बिलकि दुगःक्वँय् हे काइपिं धकाः सियाः नं झीसं जिलाजं धकाः, भौ धकाः वा डेरावाल हे जक धयाःसां मान सम्मान हे जक यानाच्वना । आखिरय् झीत छु दत?

सम्पदा लाकि विकास? धइगु थनया छगू पुलांगु न्ह्यसः । पिनें वःपिन्सं थन फसय् ध्यबा ब्वयाच्वंगु खनीगु, न्यादँ झीदँ मिहेनत यानाः जग्गा न्यानाः छेँ दनीगु, राजनीतिक प्रभुत्व तकं कायम याइगु, झी सलंसः दँनिसें व हे मुलु व हे सुका । गथे जुयाः झीगु उन्नति व प्रगति यायेगु बिचाः मवःगु? विकास धाइपिन्सं थन लँ दयेकी, लः वयेकी, धःदयेकी, टेलिफोनया तार हइ, इन्टरनेटया ब्रोडब्याण्ड हइ, झी पुलांगु शहरय् लः निघः कायेत चान्हय् दनाः ल्हाः पम्पुइ घांन्तां घान्तां हे जक यानाच्वना । झीगु जीवनस्तर थाहाँ वयेकेत येँ बाधक लाकि, थनया नेतृत्व बाधक लाकि झीगु मानसिकता?

थ्व संक्रमणया दथुइ राजनीति पार्टीया नेतृत्व, उकिइ लबः काये धकाः वनाच्वंपिं नेवाः कार्यकर्तांत व सम्पदा संस्कृति संरक्षणया अभियानया न्ह्यलुवात च्याम्पति चाहिलेथें फनफन । उमिसं थन विकास धाधां अप्पा, रड व सिमन्टीइ खर्च यानाच्वनी, झी येँया म्हसिका हे थन या सम्पदा धकाः द्यःगः, बहा व जात्रायात प्राथमिकता बियाच्वनी । झीगु खँ उमित म्वाः उमिगु खँ झीत मयः । सम्पदा संरक्षण नं विकास व उन्नति नं नापनापं वनीगु मोडल हे मदूगु ला झीके?

गणतन्त्र वयेधुंकाः छकः नेवाः राज्यया लहड वःगु झी सकस्यां खना । जिउ मजिउ, यः मयः, माः म्वाः या दथुइ छगू चरण सिधल । विशेष यानाः माओवादीया सक्रियता दयाच्वंबलय् नेवाः राज्य वइगु खँ कनेत हे निम्ह प्यम्ह नेवाःतय्त व पार्टीं च्वय्या थाय् बिल । झीत उलि दुसा गाःगु जुल । न्ह्याबलें कचवं वइगु संघर्ष समिति नं थःथःगु पार्टीयात खँ कंवनेगु सुलसुले संस्था जक जुल । झी ह्यंग्वाः मजुइगु गफ जक यानाच्वना, उमिसं न्ह्यागु निकायलय् नं खय् बरमू जक न्ह्यनीगु संघीयता हयाः बिल । झीत ह्ययेकःवःपिन्सं सत्ताया लालमोहन नल, झीत थां घयपुकाः धौबजि बियावन । न झीके नेवाः राज्यप्रति छुं चाहना वा लगाव दु, न हयेमफूगु वा मवःगुया विश्लेषण वा समीक्षा दु, नत झीत ध्वंलाःपिं नेतातप्रति ईख हे नं दु । झीगु छुं कथंया प्रतिक्रिया दयेम्वाःला ?

स्थानीय चुनाव स्थानीय खः । तर थन स्थानीय सुयात धायेगु धइगु दुविधा न्ह्याबलें दु । झन् अप्वया वयाच्वंगु दु । चुनावय् पिनेयापिं व थनयापिं धकाः ब्वथलेगु ज्या पिएल सिंह मेयर जूबलय् निसें न्यनाच्वनागु । संख्यात्मक न्ह्याक्व दुसां येँ धइगु नेवाःतय्गु हे खः धकाः हे जुइ दक्व पार्टीतय्सं मेयर छम्ह सां नेवाः वा नेवाः ख्वाः दुम्हसित थनेगु यात (नविन्द्रराज जोशी व विदुर मैनालीयात नं स्वीकार हे यानागु खः झीसं) । अले नेवाःतय्गृु हे राजनीतिक पकड दयाच्वनेमाः धइगु सः ज्वनाः वःगु पार्टी तकं डोर्म्यान्टया अवस्थाय् वनी, थुकिं झी राजनीतिक रुपं गुलि बिचरा धकाः जक क्यनी । जब नेवाःत व पिनें वःपिनिगु आवश्यकता हे पासेंलि उमिगु नीति वा भिजन पाइगु स्वभाविक हे जुल । थ्व पाःगु न्ह्याबलें स्थानीय चुनावय् प्रत्यक्ष जूवइ । झीसं नेवाः मेयर चाहेयानागु अले पिनेयापिन्सं गैर नेवाःयात मेयर यायेगु चाहनाया दुस्यः थ्व हे खः । उकिं ला पार्टीया बरमू नेतृत्वं येँया मेयर सुयात दयेकेगु धइगु खँय् तःहाकः रस्साकस्सी याइ । उकिया लागि हे लः व मि नं गठबन्धनया नाटक याइ । उमि चाहना नेवाः ख्यलय् ख्वाः दयेका तयेधुकूम्ह, नेवाःतय्सं पत्याः याइम्ह अले पार्टीं धालकि नेवाःतय्त स्यंकेगु पलाः ल्ह्वनेत लिमचिलीम्ह छम्ह कतांमरि जुयाच्वनी, अले ई वलकि लुइकां नं त्वःती । झी पार्टीयात उपयोग यायेमाः धइगु सिद्धान्त ज्वनाः थःगु छ्यं उमिगु त्वाकलय् दिकः वनेत तयार जुइ । आःया अवस्था नं करिब करिब थ्व हे खः ।
थुगुसिइया स्थानीय चुनाव झीगु लुखाक्वय् हे दु । चुनाव जुइगु जुल धइगु खँ जूगु निला दत । थ्व दौरानय् दक्वस्यां थःथःगु कथं तयारी यात । झीसं नं मयानागु हे मखु । अथेसां आः वयाः छु यायेत्यलकि छु उलेथें जुयाच्वंगु झीसं चाः ।

बहुदलीय व्यवस्थाय्, न्हाप लाःम्ह त्याइगु चुनावी मेकानिज्मय् पार्टीया लँपु मजुसे सत्ताय् वनेमफइगु अवस्था दु । उकिसं नगरया समग्र विकासया लागि वडाअध्यक्षतय्गु सहमति व भोट विना छुं नं नीति व बजेट पारित मजुइगु धकाः सिइकं नं थन स्वतन्त्र दनाः हे दलीय हैकम अले पार्टी दुने खनेदयाच्वंगु नेवाःप्रतिया द्वेषयात टक्कर बिइत सुं सुं तयार जूगु खना । थुकियात छगू हद तक सकारात्मक कथं कायेमाः (अथेला स्वतन्त्र स्वतन्त्र धकाः धाधां छम्ह यक्व आश दुम्ह उम्मेदवारं पार्टीया उम्मेदवार खः धकाः खुलासा यायेवं यक्व स्वतन्त्र कथं ज्यायायेमाः धाइपिं मतदातात निराश जूगु खँ नं न्ह्यथनेबह जू) ।

थ्व हे झ्वलय् छम्ह राजनीतिया र तकं मसिउम्ह मनुखं स्वतन्त्र उम्मेदवारीया दाबी यात । न्हापा सुनांनं पत्याः मयाःसां वया लिउने वःगु लहर फेसबुके जक मखु धइगु खनेदयावायच्वंगु दु । स्थापित मिडियां अथें सुयातं पत्याः याइमखु । व धाथें स्वतन्त्र खःला, वयागु कथित भिजनय् छु जादुइ गुण दु, वयागु पृष्ठभूमि छु खः, गनं व मेगु हे पार्टीया कःति उम्मेदवार जकं मखुला धइगु लिपा इलं धाइ, तर व ततःधंगु पार्टीयात तकं ख्याच्वः जुयाच्वंगु झीसं वाःचाः । गुगुं पार्टीं थन गैर नेवाःयात मेयरय् थनेगु आँट मयाःगु अवस्थाय् थनया गैर नेवाःतय्सं नेवाःतय्त ब्वलासायेत सां हे नं छम्ह गैर नेवाःयात मेयरया रुपय् स्वये चाहे जुयाच्वंगु सत्य खः । उलिजक मखु, थःगु थाय्बाय्या विकास यायेमफूपिं अले स्वनिगःयात थःगु यानाकायेगु म्हगस खनाच्वंपिं पिनेयापिन्सं, हानं विदेशय् च्वनाः तकं येँय् पिनेयाम्ह मनूयात मेयर दयेकेमाल धाइपिनिगु द्यःचा जुयाः व मनू झीगु न्ह्यःने दनाच्वंगु दु ।

खँ छम्ह उम्मेदवारया जक मखु । छम्ह गैर नेवाः मेयरया सिटय् त्याइगु धइगु सदांया लागि येँया नेतृत्व नेवाःतय्सं आप्रवासीयात लःल्हायेगु जूवनी । अनं लिपा गबलें नेवाःतय्सं मेयरया सिटय् थःगु दाबी यायेमाली मखुत । अले थुकिया लिच्वः धइगु थनया संस्कृति सम्पदा व मौलिकता ल्यंकेत झीसं करपिन्के लुखा क्वय् च्वनाः हासा ज्वनाः फ्वनाच्वनेगु बाहेक मेगु यायेखनीमखुत । झी न्ह्यलं चाइगु गबलय् ?
थज्याःगु अवस्थाय् नेवाःतय्गु अस्तीत्व, सम्पदा, संस्कृतियात मुद्दा दयेकाः पिहाँवःपिं स्वतन्त्र उम्मेदवारपिन्सं थःगु उपस्थिति ला क्यनाच्वंगु दु, उमित छथ्वः नेवाःतय्सं हे सां माक्व ग्वाहालि ला यानाच्वंगु दु । गुगु सुखद पक्ष खः । तर गैर नेवाःया प्रतिनिधित्व याइम्ह उम्मेदवारया न्ह्यःने उमिगु प्रचारप्रसार क्वातु जुयाच्वंगु मदु, थुलि मधासे मगाः ।

ततःधंगु व प्रभावशाली मिडिया झीगु ल्हातिइ मदुगु, झीसं मिडियाय् लगानी यानामच्वनागु अवस्थाय् झीगु खँ न्ह्यःने मवइगु स्वभावविक हे जुल । थ्व छगू खँ जुल सा दूगु, फूगु माध्यमयात तकं नं झीसं माःकथं छ्यले मसइगु, उकिया लागि रणनीति तयार मजुइगु मेगु दुखद खँ खः ।

नेवाःतय्गु हकहित, भाषा, साहित्य, कला, धर्म, संस्कृति व सम्पदा धकाः थन सलंसः संस्थात नीस्वनातःगु दु, अन छम्हथेछम्ह प्रतिवद्ध, विद्वान, अनुभवी नेतात दु । उमिसं माइक न्ह्यःने नवाये खनकि घण्टौं ई वंगु हे चाइमखु । थ्व झीगु साझा सम्पत्ति खः । तर नेवाःतय् अस्तित्वय् हे संकट वइबलय् उमिगु उपस्थिति, भूमिका व शक्ति धाःसा खनेदइमखु, नेवाः राज्य, सडकविस्तार बलय् नं थ्व हे खनेदूगुखः । अले आःया थ्व स्थानीय चुनावय् उमिगु भूमिका व योगदान खनेमदूगु धइगु नं उमिगु परीक्षा हे जुल । छु नेवाः नेतात धइपिं भासन छकः याकेत ग्वय्दां तयाः, धिमय् थानाः काःवनेमाःपिं समामन्तत हे जक जुल ला?

ग्वंगः महासां सुथ जुइ । चुनाव जुइ, लिच्वः वइ । लिच्वः झीसं धइथे हे पार्टीया दासत्वं पिनेलाःपिं नेवाः अस्तित्वया लागि ल्वायेत तयार जूपिं युवातय्गु पक्षय् वनीगु बल्लाःगु सम्भावना दु, वने हे माः । थथे हे जुइबिउ (अथे मजुल वा छम्ह गैर नेवाःयात मेयरया रुपय् स्वयेमाल धाःसा कपाःतिया च्वनेमालीगु ला दहे दु) । अले अथे जुल धाःसा बासःदँ निसें जिमिसं धालकि जक नेवाःत न्ह्यलं चाइ धकाः ल्हाः प्वःचिनाः तमासा स्वयाच्वंपिं कथित नेवाः नेतातय्गु भविष्य गन थ्यनी? सुनां उमित मनू धाइ? थ्व उमिसं बिचाः यायेमाःगु खँ खःकि मखु । जुइत ला थथे मजुइमा धाये, तर कन्हय् उमित छ्वासय् वाइपिं तकं सुं मदयाः वनीगु अवस्था मवइधकाः धायेफइमखु ।

लहना वाःपतिइ पिदंगु लेख 20220510